SAYE yani sanal ayrıştırılmış yerel erişimin bize ne getirdiğini anlamak için öncelikle Türkiye’deki internetin durumu için birkaç kelam edelim.
Durumu bir anlayalım…
Bir internet servis sağlayıcı firma olarak kullanıcın evine giden bakır veya fiber kablo size aitse sorun yok çünkü bu altyapının tamamen size ait olduğu anlamına gelir. Bu yüzden istediğiniz gibi paketler yapabilir, altyapıda istediğiniz cihazları kullanabilirsiniz. Bu da maliyetlerinizi düşüreceğinden karlılığınızı arttıracaktır.
Ancak Türkiye’de yerleşik operatör değilseniz (Türkiye’nin %99’unda yerleşik operatör Türk telelekomdur) bir defa evlere giden bakır kablo size ait ol(a)mayacaktır çünkü ülkede 1940’lardan beri devlet tarafından kurulun bakır altyapının sahibi olan Türk Telekom 2005 yılında özelleştirilmiştir. (Normalde özelleştirme kelimesinin yerine başka bir kelime kullanıyorum ama neyse silivri soğuktur şimdi 😀 ) Böylelikle bakır altyapının tüm imtiyaz hakları 2026 yılına kadar Türk Telekomun çoğunluk hissesinin sahiplerine geçti.
Fiberde de durum pek farklı olmasa da Türk Telekom dışında Türksat ve Superonline gibi devlerin oyunda olması sevindirici. Altyapı çoğunluğu bu alanda da Türk Telekomun elinde…
BTK ne yapıyor?
AB’de Türkiye’deki gibi erişim altyapısının çoğunluğu bir firmanı eline geçtiği ülkelerde bir denetçi kurum tarafından altyapının paylaşımı düzenlenerek hakim operatör olan kurumunun rekabeti engellemesi önleniyor. Türkiye’de de bu görev BTK’ya verilmiş durumda. Böylelikle alternatif operatörler bir şekilde hayatta kalabiliyorlar. Telekom benim altyapımı kullanamazsın diyemiyor veya çok pahalıya satamıyor.
Türkiye’de yerleşik operator (TT) üzerinden alternatif operatör kullanıcılara hizmet sağlamak için şu an kullanabileceğiniz 3 tane yöntem var. Bunlar ;
Toptan Alt-Sat
Bu yöntemde alternatif operator Türk telekomdan belirli sayıda kota, paketler ve abonelikler satın alarak kullanıcılarına bu hizmetleri satar. Bu yöntemle tamamen Türk Telekoma bağımlı olunacağından bu yöntemle ürünlere farklı ve karlı bir operasyon yapılamaz. Zaten bu yüzden bu yöntemi kullanarak satış yapan çok az operator kaldı.
VAE (Veri Akışı Erişimi)
VAE yönteminde evden Türk telekomun trafik teslim noktasına kadar geçen tüm altyapı yerleşik Türk telekoma ait olurken, trafik teslim noktasından sonra trafik alternatif operatorun omurgasına aktarılır. Bundan sonra trafik alternatif operatorun kendi omurgasında olacacağından al sat modeline göre daha karlıdır. Ülkemizde çoğu alternatif operator bu yöntemi kullanmaktadır. Bu yöntemin dez avantajı ise artan hız profillerinde artan port ücreti, alternatif operatörün Türk Telekomun hız profillerine uymak zorunda olmasıdır. Bu yöntemle alternatif operatör Türk telekoma şu ücretleri öder;
- Port kirası
- Eve giden bakır kablonun kirası
- Kullanıcıdan alternatif operatorun omurgasına teslim edilen verinin ücreti
YAPA (Yerleşik Ağın Paylaşıma Açılması)
YAPA yönteminde alternatif operator Türk telekomun santraline kendi DSLAM cihazını koyar. Bu cihaz aslında halk arasında port denilen şeyin olduğu cihazdır. Kullanıcıya hizmet verirken kullanıcı ile santral arasındaki çıplak bakır kablo kiralanır. Kullanıcının evinden gelen bakır kablo santralde alternatif operatorun portuna bağlanır. DSLAM gelen trafiği alternatif operatorün santrale bağlı olan omurgasına aktarır. Telekomdan sadece çıplak bakır kablo kiralandığından alternatif operator için son derece karlıdır. Alternatif operator bu modelde kendi hız profillerini verebilir.
Türkiye’de bu erişim modelini adam akıllı kullanan tek operator TurkNet’tir. Bu nedenle normalde Türk telekomda bireysel kullanıcılar için 8 mb/s uplaod üzeri hız profili olmaması rağmen TurkNet kendi aktif altyapısında (YAPA) olan kullanıcılara 100 mb/s’ye kadar altyapılarının desteklediği hızları verebiliyor. En büyük dezavatanjı ise santralden uzaklaştıkça düşen hız ve fiber destekli saha dolaplarından (FTTC – Kabine kadar fiber) hizmet alan VAE kullanıcılarının FTTC kabinlerinde YAPA yapılamamasıdır. Hatta bu nedenle FTTC saha dolabı koyulan yerlerde saha dolabına kadar giden bakır kablonun kaldırılması sonucu o bölgelerde santralden de YAPA hizmeti verilememekteydi.
SAYE (Sanal Ayrıştırılmış Yerel Erişim)
SAYE modeline yeni nesil YAPA diyebiliriz. SAYE’nin başlatılmasını 2013 yılında TurkNet ve VodafoneNet YAPA’nın önündeki engelleri ve SAYE’nin senelerdir AB’de uygulandığını öne sürerek BTK’dan talep etmiştir. Bunun üzerine BTK kamu görüşünün alınmasına dair pazar analizi yayınlamıştır. 31 aralık 2019’da yayınlanan bir BTK kararıyla Türk Telekom’a SAYE ve Fiber ağ paylaşım yükümlülüğü getirilmiştir. SAYE modelinin bakır tarafında, evlerden çıkan bakır kablo sahadaki Türk Telekom FTTC saha dolabındaki DSLAM’in portuna bağlanılır. Sonra DSLAM ile santral arasından fiber optik kablo üzerinde sanal bir ağ (VLAN) oluşturulur. Santralde Layer 2 cihazlarla DSLAM’den gelen trafik alternatif operatöre teslim edilir. BTK tarafından SAYE’de uygulanacak tarifeler henüz yayınlanmadı ancak TT’nin DSLAM’i kullanılacağı için YAPA’dan çok fazla VAE’den biraz daha maliyetli olacağını düşünüyorum. Umarım alternatif operatorlerden santralle OLT/DSLAM arasındaki yerel trafik için herhangi bir ücret talep edilmez.
SAYE modelinin en büyük artısı FTTC saha dolaplarından hizmet alan kullanıcılar için alternatif operatöre DSLAM’de gerekli yetkilerin (port yetkileri, abonelik kaydı, iş emri girme, arıza kaydı açma) verilmesi ve alternatif operatörlere YAPA’daki gibi kendi hız profillerini oluşturmasına izin verilmesidir. Böylece diğer operatörler hizmet olarak TT’den ayrışabilecektir. Bu gibi işlerde kurtlu firma TurkNet olduğundan benim gözüm onlarda. Onlara sorduğumda her zaman olduğu gibi ilk uygulayan firmanın kendilerinin olmasını istediklerini ancak maliyet ve nasıl uygulanacağı noktasının henüz belli olmadığından dolayı net bir tarih veremediklerini söylediler. Bakalım YAPA’daki gibi upload hızlarındaki limitleri kaldıracaklar mı?
Ekleme: Yazıda birden fazla yerde TurkNet geçmesine rağmen bu yazı kesinlikle TurkNet övücülüğü yapmak amacılığıyla yazılmamıştır. Zaten müşteri hizmetleri kalitesi konusunda kendilerine yaptığım uyarıları ve önerileri dikkate almamalarından ötürü kendilerine iyi gözle bakmamaktayım.
Güncelleme (08.03.2020) : BTK’ya SAYE tarifelerinin telekom tarafından sunulup, taraflardan görüş alınma aşamasına gelinip gelinmediğini sordum. Gelen cevapta ise telekomun referans tarife teklifini temmuzda yapacağını bildirdiler.
Güncelleme (03.06.2020) : BTK yeni aldığı kararla, COVID-19 nedeniyle yerleşik operatörün SAYE yükümlülüklerini 3 ay erteledi.
Güncelleme (29.11.2020) : BTK aldığı kararla SAYE yükümlülüğünü 01.07.2021 tarihine kadar yeniden erteledi.
Güncelleme (23.07.2021) : Vatani görevimi yapmam nedeniyle konuyla bir süre ilgilenemedim. Bu süreçte Türk Telekom ilgili SAYE teklifini sunmuş ve alternatif operatörler adına TELKODER teklifteki ucu açık, muğlak ifadelere ve fahiş fiyatlandırmalara yönelik itirazlarda bulunmuştur. TELKODER’in itirazları özetle şu şekilde;
- TT Fiber döşeli binalarda kendi sorumluluğunun daireye kadar değil bina girişindeki dağıtım terminaline kadar olmasını talep etmekte ancak TELKODER FTTH (Eve kadar fiber) döşeli yerleşimlerde daire ile terminal arasındaki fiber TT’nin mülkü olduğundan bunun tezat oluşturduğunu belirtiyor. (Kendi mülkün olmayan yere müdahale edemezsiniz.) Bu nedenle modeme kadar tüm kablonun TT sorumluluğundan olmasını istiyorlar.
- SAYE yapılandırması yapılacak yerlerde altyapı proje ücretlerinin TT’nin eline bırakılmasının, fahiş projelendirme ücretleri nedeniyle SAYE’nin doğmadan ölmesi demek olduğunun altı çiziliyor.
- TT SAYE için yaptığı yatırımlar için alternatif operatörden ücret istiyor. TELKODER de bu zaten TT’nin bizden ücret karşılığı vereceği bir hizmet için yapılıyor. Neden hem kirasını hemde kurulum maliyetini biz karşılıyoruz diye soruyor?
- VAE’den maliyetlerin düşük olmasına karşın SAYE’nin port kira ücretlerinin fahiş olduğu söyleniyor. Aşağıda TT’nin istediği SAYE, Fiber ve VAE kira ücretlerini görmektesiniz. Doğru bir karşılaştırma olması açısında SAYE’de olmayan hızlar eklenmemiştir.
| HIZ | VAE | Fiber | SAYE |
| 20 MB/s | 24,92 ₺ | 26,7 ₺ | 91,06 ₺ |
| 50 MB/s | 29,57 ₺ | 32,2 ₺ | 106,9 ₺ |
| 100 MB/s | 29,57 ₺ | 32,2 ₺ | 123,13 ₺ |
- Belirtilen hızların FTTB’nin (Binaya kadar fiber) altyapıya kadar 100 mb/s’nin katlarını, FTTH’ın ise 1 Gb/s hızını desteklediği göz önünde bulundurularak çok düşük kaldığı söyleniyor.
- Bazı TT ekiplerinin hedeleri tutturmak adına arızayı çözmeden arıza kaydının kapattıkları ve bu nedenle yeni kayıtların alternatif operatöre külfet olduğu söylenmiştir. Arıza kayıtlarının modem ip alana denk kapatılamaması istenmektedir.
Güncelleme (30.09.2021) : BTK’ya olayın ne durumda olduğunu CİMER üzerinden sordum. Halen referans fiyat teklif aşamasında olduklarını bildirdiler.
Güncelleme (17.02.2022) : Taslak referans teklife dair kamuoyu görüşleri alınmış. Teklif onaylanma aşamasındaymış.
Güncelleme (02.06.2022) : Güncelleme için tekrar CİMER’e başvurdum. Başvurumun tekrar niteliğinde olduğunu söyleyip, yönetmeliği kaynak göstererek talebimi kabul etmediler. Bu davranışlarının hukuki dayanağı olmayacağını anlatan bir cevap yazmam sonucunda cevap verdiler. İlgili konuşmayı aşağıya bırakıyorum.
Başvurum;
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU BAŞKANLIĞINA (BTK)
Yerleşik operatöre getirilen Sanal Ayrıştırılmış Yerel Erişimin (SAYE) sağlanması yükümlülüğü konusunda süreç hangi durumdadır? Referans teklifin onaylanması için bir son tarih mevcut mudur?
Bilgilerinize rica ederim.
BTK’dan gelen cevap;
Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi’ne (CİMER) yapmış olduğunuz Bilgi edinme başvurunuz ilgisi nedeniyle Kurumumuza yönlendirilmiş olup, Bilgi edinme başvurunuz incelenmiştir. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin 18 nci maddesi; “Daha önce cevaplandığı halde aynı kişiler tarafından yapılan tekrar mahiyetindeki başvurular ile soyut ve genel nitelikteki başvurular işleme konulmaz ve durum başvuru sahibine bildirilir.” hükmünü içermektedir. Bahse konu başvurunuz, sayılan hükümler çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bilgilerinize sunulur.
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Tüketici ile İlişkiler Müdürlüğü
Cevaba yazdığım itiraz başvurusu;
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU BAŞKANLIĞINA (BTK)
xxxxxxxxxxx numaralı başvurumda yerleşik operatöre SAYE yükümlülüğü getirilmesi konusundaki gelişmeleri sordum. Kurumunuz bilgi edinme hakkı kanununun uygulanmasına ilişkin esas ve usuller hakkında yönetmeliğin 18.maddesini neden göstererek başvuruma cevap vermemiştir. Yönetmelik çıkarma yetkisi anayasamızın 124.maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde şu şekildedir : “Başbakanlık, Bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.” Ayrıca yine anayasamızın 13.maddesinde hak ve hürriyetlerin ancak kanunla anayasada belirtilen nedenlerle sınırlandırabileceğine dair atıf yapılmaktadır. Dayanak gösterdiğiniz madde, kanunla verilen bir hakkın yönetmelikle sınırlandırılmasını içerdiğinden, gerek üste saydığım anayasa maddeleri gerekse hukukta, üst hukuk normlarının uygulaması ilkesi nedeniyle YOK HÜKMÜNDEDİR. Yönetmelikler kanunun uygulamasını içerik değil biçim bakımından düzenleyebilir. Bu nedenle talebime cevap vermemeniz hukuki dayanaktan YOKSUNDUR.
Verdiğiniz cevabı hukuki açıdan bir anlığına doğru değerlendirsek bile yine de konunun yanıtı sabit olmadığından talebim tekrar eden başvuru niteliği taşımamaktadır. Bilgi edinmek istediğim konuyla ilgili yaptığım başvuruların frekansına bakacak olursak da iki başvuru arasındaki en yakın sürenin üç ay olduğunu görebiliriz. Bunun makul bir seviye olduğu aşikardır.
Üste açıkladığım nedenlerle talebime cevap verilmemesinin, görevi ihmal suçu ihtiva ettiği hususunda ikaz edip, yine 4982 sayılı kanun gereğince talebimi yeniler, bilgilerinize rica ederim.
İtiraza gelen cevap; (R yaptılar)
Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi’ne (CİMER) yapmış olduğunuz Bilgi edinme başvurunuz ilgisi nedeniyle Kurumumuza yönlendirilmiş olup, Bilgi edinme başvurunuz incelenmiştir.
Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin 18 nci maddesi; “Daha önce cevaplandığı halde aynı kişiler tarafından yapılan tekrar mahiyetindeki başvurular ile soyut ve genel nitelikteki başvurular işleme konulmaz ve durum başvuru sahibine bildirilir.” hükmünü içermektedir.
xxxxxxxxxxxx sayılı başvurunuza 16.02.2022 tarihinde cevap verilmiş olmakla birlikte, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurulu tarafından son pazar analizi ile onaylanan “Toptan Sabit Yerel ve Merkezi Erişim Pazarları Analizi” dokümanı kapsamında etkin piyasa gücüne sahip işletmeci olduğu belirlenen Türk Telekomünikasyon AŞ’ye (Türk Telekom), diğer yükümlülüklerin yanı sıra, sanal ayrıştırılmış yerel erişimin (SAYE) sağlanması yükümlülüğü ile ilgili hizmete ilişkin referans erişim teklifi hazırlanması ve yayımlanması yükümlülükleri getirilmiştir. Türk Telekom tarafından Kurumumuza sunulan SAYE hizmetine ilişkin taslak referans teklife dair kamuoyu görüşleri alınmış olup ilgili referans teklifin onaylanmasına ilişkin süreç devam etmektedir.